Amin Zərbaliyev: “Uyğur türkləri tarix boyu Orta Asiyada vacib bir rol oynamış və zəngin mədəni irsə malik olmuşlar”

Uygur Türkləri Orta Asiyada yerləşən və zəngin mədəni irsinə malik olan bir Türk xalqıdır. Əsasən Çinin qərbində, xüsusilə də günümüzdə Xinjiang Uyğur Avtonom Məntəqəsində yaşarlar, lakin tarix boyu fərqli ərazilərdə də yaşayıblar.Uyğur Türklərinin tarixi Orta Asiyaya qədər gedir. İlk olaraq 8-ci əsrdə tarix sahəsinə çıxmışdılar. Əslinda, Uyğurlar, Altay dağlarından cənubda yaşayan Göytürklərin bir hissəsi idilər. Göytürklərin dağılmasından sonra, Uygur xalqı Orta Asiyada effektiv bir güc kimi özünü göstərməyə başladı. Uyğur Türklərinin ən parlaq dövrü, 8-ci və 9-cu əsrlərdə Uyğur İmperatorluğu dövrünə düşür. Bu dövr ərzində Uyğur İmperatorluğu, günümüz Çininin böyük bir hissəsini və Orta Asiyadakı vacib əraziləri əhatə edirdi. Uyğurlar bu dövrdə Budizm və Maniheizm kimi müxtəlif dinlərə tolerantlıq göstərdilər və mədəniyyət olaraq da çox inkişaf etmiş bir cəmiyyət halına gəldilər. Uyğur Türkləri, öz dilləri və əlifbalarını inkişaf etdirmişlər. Eski Uygur əlifbası 8-ci əsrdə istifadəyə başlanmış və bu əlifba Uyğur xalqının ədəbi və mədəni irsini qorumaq üçün əhəmiyyətli bir vasitə olmuşdur. Bugünkü zamanlarda isə Uygurlar əsasən Ərəb əlifbasını istifadə edirlər. Uyğur Türklərinin zəngin bir mədəni irsi var. Onların sənət, ədəbiyyat, memarlıq və musiqi sahələrində əsərləri olmuşdur. Xüsusilə, Budist mağara sənəti və Mogao Mağaraları kimi mədəni əsərlər, Uyğur xalqının sənət bacarıqlarını göstərən əhəmiyyətli nümunələr arasındadır.Günümüzdə Uyğur türkləri, Çinin Xinjiang bölgəsində yaşayır. Lakin, bu bölgədəki siyasi və etnik gerilimlər səbəbində Uyğur cəmiyyəti ciddi çətinliklərlə qarşılaşır. Mədəni kimliklərinin qorunması və hüquqlarının müdafiəsi üçün mübarizə aparan Uygur cəmiyyəti, zor şəraitlər yaşayır.Uygur Türkləri, tarix boyu Orta Asiyada vacib bir rol oynamış və zəngin mədəni irsə malik olmuşlar. Ancaq, günümüzdə yaşadıqları çətinliklər və siyasi gerilimlər, bu irsin qorunması və gələcək nəslə ötürülməsi məsələlərində əhəmiyyətli maneələr təşkil edir.

Amin Zərbaliyev,

TAİB Gənclər təçkilatının üzvü,

UNEC Türk Dünyası İqtisad Fakültəsinin tələbəsi