Türk Dünyasının ayrılmaz parçası – Kərkük
Hələ 13-cü əsrdə Bağdad və ətraf əraziləri Azərbaycana birləşdirilmişdi
Çağdaş dönəmdə az qala gecə-gündüz Türk Dünyasının problemlərindən danışılır. Ancaq indiyə kimi görülmüş bütün işlərə baxmayaraq türk xalqlarının ədəbiyyatının, mədəniyyətinin, dünyabaxışının araşdırılması istiqamətində görüləsi işlər hələ çoxdur. Çox zaman mədəniyyətimizin soraqları, tariximiz haqqında bizi sevməyənlər daha çox yazıblar, dünyada artıq əsaslı sayılan fikir yönü formalaşdırmağa nail olublar. Gedişat göstərir ki, bu gün Türk Dünyasının problemlərinin hərtərəfli araşdırılması yönündə daha ciddi işlər getməlidir. Güney Azərbaycan mövzusu bu gün hər bir soyaşımızın vətəndaşlıq məsuliyyəti ilə düşünməli olduğu məsələdir. Habelə İraqda Kərkük problemi böyük mənada həll olunmamış qalır. Müəyyən zahiri irəliləyişlər, imtiyazlar problemin köklü həllinə imkan yaratmır.
Ümumən bu gün Qarabağ probleminin Türk Dünyasının ən vacib məsələsi kimi qavranılmasına nail olmalıyıq. Ancaq Qarabağ probleminin ümumtürk problemi olması məsələsini hələ lazımi səviyyədə qaldıra bilməmişik. Bəs necə olur ki, tarixilik, ruh baxımından Qarabağa qətiyyən dəxli olmayan ermənilər bu məsələni öz xeyirlərinə dünya səviyyəsində qaldıra bilirlər?
Bu, onu göstərir ki, türk xalqları arasında siyasi-iqtisadi, mənəvi əlaqələrin daha möhkəm bağları yaranmayınca problemlərimiz birdəfəlik həllini tapmayacaq. Məhz çağdaş dönəmdə Türk Dünyasının birliyinin olmaması səbəbindəndir ki, Türk Dünyasına qarşı təpkilər artır. Avropanın, ümumən Qərbin Türkiyəyə qarşı bu qisasçı hərəkətini dinlərarası savaşın nəticəsi kimi anlayanlar da var. Amma bu, qətiyyən xristian-islam dinlərinin savaşı kimi anlaşılmamalıdır. Bütün bunların arxasında ancaq və ancaq Türkiyəyə, ümumən türkə, türk ruhuna qarşı savaş var. Dünya “ikili” standartlar oyununu gündən-günə təkmilləşdirir. Türkiyəni sevməyənlər “erməni faktorundan” məharətlə istifadə edirlər. Qarşıda “erməni faktoru”nun daha yeni, daha təhlükəli dalğası gözlənilir. Türk Dünyası çoxsaylı birliklərdən nicat ummaq əvəzinə özünə üz tutmalıdır. Bu birliklərdən bizə xeyir olmayacaq. Əgər Türk Dünyası yaranarsa, o, problemlərini kimsəyə möhtac olmadan özü həll edə bilər. Xilasımız üçün yalnız özümüzə üz tutmalıyıq. Ayılmaq və düşünmək gərək. Türk soyları olaraq biri-birimizi aramalıyıq, dərd-sərimizin tarixi səbəblərini, köklərini çözələməliyik.
Bu yazımızda Türk Dünyasının hələlik daha çox ruhumuzda ayrılmaz parçası olan Kərkük elimizdən danışırıq. O Kərkükdən ki, adını çəkəndə istər-istəməz ruhumuz bizi ora çəkir, mahnıları ağlımızı başımızdan alır, bizi xəyallandırır… Kərkük tarix boyu türkmənlərin daha çox toplu şəklində yaşadığı bir ərazidir. Bu gün başı bəlalı, viran gününə qoyulan İraqın ərazisində mövcud olan Kərkük eli qədim tarixi torpağımızdır. Kərkükdə bu gün bizimlə dil və ruh eyniliyi olan 3 milyonadək soydaşımız yaşayır. Professor Qəzənfər Kazımov yazır: “Akademik Ziya Bünyadovun qeyd etdiyi kimi, şimaldan cənuba doğru Naxçıvan, Ordubad, Təbriz, Marağa, Mərənd, Ərbil, Kərkük şəhərləri bir xətt üzrə yerləşib. Və Naxçıvanla Kərkükün arası 500 kilometrdən də azdır. Cənub-qərbi Azərbaycanla Kərkükün, Ərbilin arası daha yaxındır və cəmi bir neçə saatlıq yoldur. 1258-ci ildə Hülakilər son Abbasi xəlifəsini edam edib xilafətə son qoyduqdan sonra Bağdadı və ətraf əraziləri yenidən Azərbaycana birləşdirirlər. Adətən işğalçılar əvvəlki işğalçıların səhv inzibati qurumlarını qaydaya salmağa çalışıblar. Qədim türk torpaqları olduğu üçün Hülakilər bu cür bölgü aparmışlar. Bu hal Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular dövründə də olub, Bağdad və onun ətrafı Azərbaycanın təbii əyalətləri sırasına daxil edilib. Şah İsmayıl da 1508-ci ildə eyni işi görüb, Bağdadı Azərbaycana birləşdirib. Vaxtaşırı ərəblər irəliləyib və türklər öz müstəqilliklərini yenidən bərpa edib. Təkcə Bayat qəbiləsilə bağlı 64 kəndin olması da bu ərazilərin qədimdən oğuzların yurdu olduğunu təsdiq edir. Şah İsmayıl xeyli müddət bu yerlərin əhalisini onların öz doğma elinə qatıb, bu torpaqları Güney Azərbaycanla birləşdirib. Lakin sonrakı sərhədlər onları Azərbaycan torpağından ayrı salıb, 18-ci yüzilin ortalarından (1746) Azərbaycanla əlaqələri daha çox zəifləyib. Tarixi saxtalaşdıranlar gənc nəslə öz keçmiş sərhədlərini göstərməkdə acizdir. İraq ərazisindəki türklərin kiminsə tərəfindən bura köçürüldüyünü, gəlmə olduqlarını fəhm edənlər tarixçilərimiz tərəfindən yaradılmış yanlış təsəvvürün mexaniki daşıyıcılarıdır. Tarix kitablarımızın elmi obyektivlikdən uzaq olmasının nəticəsidir ki, insanların öz tarixi barədə təsəvvürləri də yanlışdır. İraqın türk əhalisindən danışarkən elə bilirlər ki, onlar qürbətdədir. Düşünmürlər və mövcud tarix kitabları düşünməyə imkan vermir ki, onlar qürbətdə deyil, öz vətənlərindədir. Kök oradır, tarix ilk türkləri – turukkiləri, suları, lulluları, kutiləri Urmiya gölü ətrafında təsvir edir. Türkmanların əcdadları bu yerlərin çox qədim sakinləridir”.
Əslən Kərkükdən olan folklorçu Seyfəddin Çaxmaqçının araşdırmalarında Kərkük folkloru ilə bağlı məsələlərə xalqın canlı yaşam tərzi, gerçəkliyi kontekstində baxılır. Uzun illər Avropada yaşamağa məcbur olan S.Çaxmaqçı bu müddətdə xəlqi soraqlarımızdan, Kərkük türkmanlarının adət-ənənələrindən qətiyyən ayrılmayıb, əksinə, milli keyfiyyətlərimizə daha da bağlanıb. Avropada yaşadığı müddətdə daim özünü elində, yurdunda elilə, yurduyla bir hesab edib, Vətən, türk təəssübünü daim ürəyində gəzdirib, onu bir an da olsun, sönməyə qoymayıb. Təsadüfi deyil ki, o, elə bu duyğuyla, sevgiylə qızlarından birinin adını Yurdum, o birisinin adını isə Yurdal qoyub. İstəyib ki, balaları yurdlarını sevsinlər, onu bir an belə unutmasınlar: Yurdum-yəni Vətənim. Yurdal-yəni yurduna sahib ol.
Seyfəddin Çaxmaqçı əslən Kərküklü olmasıyla yanaşı həmin elin, yurdun adət-ənənələrinə, folkloruna, orada yaşayan türkmanların həyat tərzinə gözəl bələddir. Digər tərəfdən də Kərkük folklorunun nümunələrinin yenidən araşdırılması, tədqiqata cəlb edilməsi Azərbaycan və Kərkük folkloru arasındakı mənəvi bağların qədimliyinin yeni səviyyədə təsdiqi olacaq. Olduqca maraqlı qənaətlər var. Hər şeydən əvvəl Kərkük folkloru Azərbaycan türklərinin folkloruna nəinki hədsiz dərəcədə yaxındır, çox hallarda bu folklor nümunələrini biri-birindən ayırmaq olmur. Burada söhbət ilk növbədə doğma ruhların ifadəsindən, birliyindən gedir. Bu tükənməz xəzinə milli kimliyimizdən, qədimliyimizdən, bir millət olaraq özümüzəməxsusluğumuzdan soraq verir.
Azərbaycan ruhuna, torpağına böyük sayğılarını dilə gətirən Seyfəddin Çaxmaqçının fikrincə, Azərbaycan türkcəsi ilə Kərkük türkmanlarının dili arasında böyük fərq yoxdur: “Burada mənə çoxları deyir ki, sizin danışığınız çox asan anlaşılır. Mən də onlara deyirəm ki, başqa bir torpaqda doğulmağıma baxmayaraq hər ikimizin kökümüz, soyumuz birdir”.
Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin başqanı Əkbər Qoşalı deyir: “Türk Dünyası böyük bir coğrafiya olaraq çoxlu fərqli dövlətlərlə, mədəniyyətlərlə, yabançı mədəniyyət axını ilə üzbəüzdür. Çox zaman Türk Dünyasının içinə müxtəlif dünyabaxışlar məqsədyönlü və sistemli şəkildə gəlir. Buna qarşı “milli immuniet aktı” yaratmaq gərəkdir. Bu müqaviməti isə milli dəyərlərimizdən, etnoqrafiyamızdan, soykökümüzün şəhdi-şəkərindən, ədəbiyyatımızdan, mədəniyyətimizin, fəlsəfəmizin diqtə elədiklərindən ala, yarada bilərik. Olmayanları isə özümüz yaratmalıyıq. Şəmsəddin Kuzəçinin Kərkük soyqırımları barədə yazdıqları, həmçinin, “Türkmən eli ədəbiyyatı” kitabı bir qeyrət nümunəsidir. O, bununla sanki bir institutun görə biləcəyi işi görüb”.
Elçin Qaliboğlu
