AĞDAMDA BİR GÜN

Yenə yolumuz qədim türk dilində “kiçik qala” adlanan, ürəyimizin tellərindən biri olan Ağdama idi. Uzaq keçmişdən boylanan bu yurdun tarixi keçmişi, qədimlik əfsanəsi qulağımızda həzin musiqitək səslənib itmiş torpaqların hüznünü yaşadırdı. Ağdamlıların dədə-baba torpaqlarının yarıdan çoxu işğala məruz qalaraq əsrlərdən gələn səslərə yoldaşlıq edirdi. O səslərdə Zəngəzur harayı, Göyçə nisgili, İrəvan hayqırtısı vardı. Çox qədimlərdə bu ərazidə yaşamış türkdilli qəbilələr özlərini müdafiə etmək üçün əsasən kiçik qalalar tikmişdilər. Zaman keçdikcə bu şəhərin adının mənası dəyişəcək, XVIII əsrin birinci yarısında Qarabağlı Pənahəli xanın bu şəhərdə özü üçün ağ daşdan imarət tikdirməsi bu yurda Ağdam adı verəcəkdi. Həmin imarət uzun müddət ətraf kəndlərin sakinləri üçün bir növ oriyentirə çevrilmişdir. Bu mənada, “Ağdam” – günəş şüaları ilə nurlanmış işıqlı, ağ ev deməkdir. Şəhər öz səfası ilə qonaqları heyran qoyarkən, kimin ağlına gələrdi ki, bir gün işğala məruz qalıb, qondarma Dağlıq Qarabağ separatçı rejiminin qərarı ilə Ağdam şəhəri Akna adlandırılacaq. Sakinləri didərgin salınacaq. 1993-cü ildən işğal olunan Ağdam barədə xarici mətbuat ürəkağrıdıcı yazılar yazacaq… 2008-ci ildə “Lonely Planet” jurnalı Ağdamı “Qafqaz Xirosiması” adlandırıb. 2010-cu ildə Əl-Cəzirənin internet nəşri isə Ağdamı “ruhlar şəhəri” siyahısına salıb. Bu ağrılar içində qovrula-qovrula gündən-günə abadlaşan Quzanlıya çatırıq. İnsan səfərdə olarkən getdiyi yurdun təamlarını dadmaq istəyir. Ağdam mətbəxi Qarabağın özünəməxsus təamları arasında xüsusi yer tutur. Bu mətbəx döşəməli aş, döymə kababı, dolma, avdal qutabı, boyanalı plov, Ağdam kətəsi ilə məşhurdur. Burada yeməklərin şahı boyanalı plov hesab edilir.

Gəlişimiz pambıq yığımı vaxtına düşmüşdü. payızın xəzan çağında gözəl havada uccsuz-buaqsız tarlaları seyr etməyin bir başqa özəlliyi var. Cəbhəyanı zonada düşmənə meydan oxuyan qəhrəman ağdamlılar hədəfdə olmaqlarına baxmayaraq sakit, gündəlik işlərində qayğıları ilə məşğuldular. Bu arada onu da qeyd edim ki, Qarabağ müharibəsi başlayanda ilk yaradılan batalyonlardan biri “Vətən oğulları” olub. Batalyona Allahverdi Bağırov rəhbərlik edib. Ağdam əhalisi tərəfindən göstərilən maddi yardım və öz şəxsi vəsaiti ilə Qarabağ kəndlərində yaradılmış kiçik özünmüdafiə dəstələrinə yaxından köməklik edib. Ağdam rayonu ərazisində gedən bütün döyüşlərdə ağdamlılar mərdliklə vuruşublar.

Azərbaycan Ağsaqqallar Şurasının mətbuat xidməti olaraq əvvəlcə Ağdam rayon Ağsaqqallar Şurasıyla görüşdük. Ağdam rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Raqub Məmmədovun təkcə rayona deyil, ağsaqqqallara da olan diqqəti onların işlərinə böyük stimul verir. Ağsaqqallar evinə yığışan ağsaqqallar ölkənin ictimai-siyasi həyatında baş verən bütün məsələləri diqqətdə saxlayırlar. Onlar tez-tez səngərdəki əsgərlərlə görüşə gedir, məktəblərdə təbliğat işi aparırlar. Ağdam Ağsaqqallar Şurasının sədri Sədrəddin Ələsgərovun dediklərindən:

“Mən Sosialist Əməyi Qəhrəmanı kimi 60 ildi Vətənə xidmətdəyəm. Dövlətimin, millətimin müdafiəsində olan adamam. Mən prezidentimizdən də, icra başçımızdan da çox razıyam. Raqub Məmmədov çox gözəl işlər görüb. Yeni binalar tikib, abadlıq yaradıb, Ağdamı elə hala gətirib ki, başqa rayonları geridə qoyub. Başçımız əhaliylə də mehriban rəftar edir, onların qayğılarına qalır. Bu gün Ağdamda kənd təsərrüfatı sürətlə inkişafdadır. Burda pambıqçılığın qədim tarixi var. Uzun illərdir ki, bu sahədən uzaqlaşmışdıq. Möhtərəm prezidentimiz cənab İlham Əliyevin tövsiyyəsi, icra başçımızın böyük səyi nəicəsində yenidən pambıqçılıq inkişaf etməyə başladı. Məhz dövlətin qayğısıdır ki, bu gün dövlət proqramı regionlarda uğurla irəliləyir. Bu biz ağsaqqalları da çox sevindirir. Xeyli iş yerləri açılıb, eləcə də Pambıq Zavodu işə düşüb. Zavodun direktoru Habil Abbasov yeni iş yerlərinin açılması üçün çox səy göstərir. Nə qədər adam bu zavoddan çörək qazanır. Eləcə də emal sexinin açılması da bir çox ailənin ruzusu deməkdir. Mən ulu öndər Heydər Əliyevlə yaxın dost olmuşam, onun dövründə də işləmişəm, o birilərin dövründə də.

Bu gün əminliklə deyə bilərəm ki, bizim prezidentimiz İlham Əliyev Azərbaycanı işıqlı gələcəyə aparır. Odur ki, mən Ağdam Ağsaqqallar Şurası adından möhtərəm prezidentimizə “çox sağ olun!”-deyirəm. O, bizim rayonumuza çox yaxşı başçı göndərib. Eləcə də, bizim şuranın sədri, hörmətli millət vəkilimiz Fəttah Heydərova minnətdarıq. Onun diqqətidir ki, bu gün Ağdamda böyük bir Ağsaqqallar Evi tikilib. Onun bizə ehtiramıdır ki, biz şuranın mətbuat xidməti vasitəsilə tez-tez qəzet səhifələrində, internetdə öz sözümüzü deyə, fəaliyyətimizi işıqlandıra bilirik. Mən arzu edirəm ki, Ağdam bundan da yaxşı olsun. Arzum budur ki, işğalda olan Ağdamımızda fəaliyyət göstərək. Bu həvəslə də biz ağsaqqallar tez-tez hərbçilərə baş çəkir, əsgərlərə onlarla birgə olduğumuzu bildiririk. Allah Vətənimizin başından qara buludları alsın, hər yanda firavanlıq olsun! Qarabağ azad, abad olsun”.

Bizim gəlişimizi həmişə xoş qarşılayan Ağdam Veteranlar Təşkilatının sədri Hümbət Sadıqov 95 yaşının möhrünü vurur.

O, deyir:” Mən 1922-ci ildə Ağdam rayonu Yusifcanlı kəndində anadan olmuşam. 1941-ci ildə 7-ci sinifi oxuyanda müharibə düşdü və məni müharibəyə apardılar. Müharibə başladı və qutardı, nə qutardı… Deməli, alman faşistləri 16 dövləti 2 ayda alandan sonra başladı sovet hökümətinə. İti sürətlə gəlib Moskvanın 30 kilometrliyinə çatdılar. Mən də 707 saylı Hərbi Hissənin komandiri idim. Almanlar Moskva yaxınlığında olanda Stalin əmr verdi ki, bir addım da arxaya çəkilməyəcəyik. Elə olurdu, geri qaçanları bizimkilər özləri gülələyirdilər ki, Vətəni darda qoyub qaçırsan. Ona görə də biz qələbə çaldıq. 1943-cü ilin sentyabrında ayağımdan yaralandım. 2-3 ay müalicə alandan sonra yenə ön cəbhəyə getdim.

Bu dəfə qolumdan və hər iki ayağımdan yaralandım. II qrup əlil kimi evə döndüm. Qayıdandan sonra uzun müddət partiya təşkilat komtəsi vəzifəsində çalışmışam. Sonra isə Ağdam-Ağcabədi birləşdi, yenə Partkom vəzifəsində işlədim. Biz Ağdam ağsaqqalları həmişə dövləti, vətəni müdafiə eləmişik, eləyirik, eləməliyik də. Bu cür suveren dövləti əsgər kimi qorumaq bizim borcumuzdur. Allah Heydər Əliyevə rəhmət eləsin! Bizə böyük güc verdi. Ağsaqqalları yüksək tutdu. Şəxsən mənə dövlət tərəfindən 4 dəfə avtomobil verilib. Deyir,

Azadlıq uğrunda çarpışanların,

Heydərim misallı mərd insanların,

Adını şən ellər dastana salır,

Tarixdə əbədi yadıgar qalır.

Unudulmaz Heydər, sözüm var sənə,

Ölüm marşı çalaq yağı düşmənə!

Bu şeiri ulu öndərin özünə də söyləmişdim. Gülümsəyib əlimi sıxmışdı. Allah onun davamçısı, bizim möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyevin, onun xanımı Mehriban xanım Əliyevanın ömrünü uzun eləsin, canlarını sağ eləsin. Çox böyük işlər görürlər. (Həvəslə bir şeir deyir).

İlham Əliyev, iri addımlarla

Qarabağa doğru irəli,

Ona kömək olsun Seyid Mirəli,

Dörd qardaşıq, qurban olaq Qarabağa dördümüz,

İlhamdı sərkərdəmiz, yox ürəkdə dərdimiz!

Bir gün dedilər, prezident Bərdəyə gəlir. Yaxası medallı pencəyimi geyib yola düşdüm görüşünə. Məni ehtiramla ön cərgəyə keçirdilər. Mikrofonu alıb dedim, möhtərəm prezident, mən Heydər Əliyevlə dost idim. Dedi, onunla dostsansa, mənim də dostumsan. Ardınca bir şeir dedim.

İlham Əliyev, qartaldı,

qartalın da balasıdır,

Qarabağı alasıdır.

Əlini kürəyimə mehribanca vurub “var olun!”-dedi. Ayrılanda sözümü yenə şeirlə dedim.

İllər ötür gəlir yaşım üstə,

Tük də bitmir qaşım üstə,

İlhamımı bəsləyirəm,

Ürəyimin başı üstə.

Allah Ali baş Komandanımızın canını sağ eləsin! Bütün əsgər və zabitlərimizi qorusun! Bu gün biz də əsgərik! Lazım gəlsə, ehtiyac olsa biz də Qarabağ uğrunda savaşa girəcəyik! Həmişə hazırıq! Təki yurdumuz azad olsun, mənfur ermənilər rədd olsunlar torpağımızdan”.

Qartal əzimli qarapapaq kişilərimiz! El bir olsa dağ oynadar yerindən! Ümumiyyətlə, əzmkarlıq Azərbaycan xalqına gendən gəlmədi.

Dəyərli tarixçimiz Qiyasəddin Qeybullayev “Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən” adlı kitabında yazır: “ Azərbaycan ərazisində eradan əvvəl I minnilikdə mannaların, madayların, kasların və kaspilərin türk mənşəli etnosları olduğunu bilirik. Atropoten xalqının türk mənşəli etnos olması, atropotenləri azərbaycanlıların birbaşa ulu əcdadlarından biri olduğunu bildirir. Alban etnosu da türk mənşəlidir. Türk xalqları zaman etibarilə min illərlə ölçülən zəngin tarixə malikdirlər. Dünyada heç bir xalqın əcdadlarını tarixini döyüş meydanlarında yaratmış qədim türklərlə müqayisə etmək olmaz. Onlar heç vaxt tabelikdə, asılılıqda yaşamamışlar. Azərbaycanlıların arxasında arasıkəsilməz şanlı tarix və zəngin mədəni irs vardır. Bu tarixi həqiqətdir”.

Bu gün biz təkcə gənclikdə deyil, ağsaqqallarda da olan çılğınlığı görəndə qürur hissi keçirdirik. Yurd elə bir məfhumdur ki, onu nə dəyişmək, nə atmaq, nə də əvəz etmək olar! Növbəti müsahibimiz dəyərli ağsaqqalımız Telman Əliyev oldu.

Onun dediklərindən:

“Mən 20 iyul 1937-ci ildə Ağdam rayonunun Üçoğlan kəndinin Usublu kəndində anadan olmuşam. Bütün ömrümü öz yurdumda keçirmişəm. Cavan vaxtımdan uzun müddət kolxozda briqadir işləmişəm, taxılçılığın inkişafında böyük əməyimiz olub. sonra Biz həmişə Heydər Əliyevi dəstəkləmiş, onun çağırışına anında yetişmişik. 1994-cü ilin oktyabrın 4ü idi. Gecə saat 3də bizə çağırış gəldi. Biz tərəddüd etmədən onun çağırışına getdik. Çünki bilirdik ki, Azərbaycanı bəladan qutaran və qutara biləcək yeganə insan odur! Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin! Bütün ömrünü Vətəninə xalqına həsr etdi. Bu gün onun layiqli davamçısı olan möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev də böyük işlər görür. Bu gün Azərbaycan qüdrətli ölkəyə çevrilib. Ən təqdirəlayiq işi odur ki, o, mədəni irsimizi qoruyur. Bir çox rayonlarda muğam mərkəzlərinin açılması bunun bariz nümunəsidir. İdmanımızı göylərə ucaltdı. Eləcə də, bizim rayonumuzun başçısı çox böyük işlər görür. Bütün binalar yenilənib, yaşıllaşma, abadlıq göz oxşayır. İndiyə kimi çox başçılar gəlib-gedib. Amma heç biri Raqub Məmmədov qədər sadə, bizə qarşı sayğılı, işgüzar olmayıb. Allah prezidentimizə də, başçımıza da uzun ömür, can sağlığı versin!”.

Aqillik çağlarında olan müdrik, pir atalarımız.. Dillərindən nalayıq, acı söz çıxmayan, könül sındırmayan, sısqa bulaq kimi boş yerə axmayan, qızıl-dürr atalarımız! Ağsaqqal -adı mahiyyətcə nə qədər böyükdür! Hansı eli ağsaqqalsız təsəvvür etmək olar ki?!! El-ağsaqqalı ilə gözəldi, uşaqları ilə sevimli, körpə səsilə firavandı! Hər bir insanın səhvsiz yaşayıb-yaratması, özünü və əhatəsində olduğu cəmiyyəti əmin-amanlıqla xoşbəxtliyə aparar.

Söhbətimizə daha bir ağsaqqalımız da qoşulur. Ağdam Ağsaqqallar Şurasının sədr müavini Şamil Əliyev.

O kənd təsərrüfatının inkişafından fərəhlə danışaraq, deyir: “İnsanın şərəfi səxavət, kəramət və xoşxasiyyətli olmaqda, şöhrəti isə yaxşı övlad və bina tikməkdədir. Biz şərəfimizlə yaşamağı öyrəşmişik. Əlimizdən nə qəddarlıq gələr, nə təcavüz. Tarixə də nəzər salanda görürük ki, biz heç vaxt, heç kəsin torpağına göz dikməmişik. Amma bu gün biz işğala məruz qalmışıq. Doğma Ağdamım üçün, oranın minarələri, məşhur çay evi üçün çox darıxmışıq. İnşallah, Ali Baş Komandanımızın səyi nəticəsində torpaqlarımız düşmən tapdağından azad olar. Çünki bizim nizami, güclü ordumuz var. Allah yurdumuzu, bütün gənclərimizi, gələcək nəsillərimizi qorusun! Ağdamı gəzdiz. Görürsüzmü nə qədər abadlıq işləri görülüb. Millət hamı rahat tarlalarında çalışır. İnsanlara bu şəraiti yaradan ölkə başçımıza minnətdarıq”.

Ağdam Ağsaqqallar Şurasının binasından çıxıb Ağdamı seyrə çıxırıq. Yolumuz Mərkəzi Xəstəxananın qabağından düşdü.

Ağsaqqalların haqqında xoş söz danışdıqları, rayonda böyük hörmət qazanmış baş həkim Bəxtiyar Haqverdiyevlə tələsik görüşdük. Bizi ehtiramla qarşılayan, lakin vacib işi olduğu üçün tələsən Bəxtiyar həkim sakinlərin də dediyi kimi sakit və təmkinli görünürdü. Ağsaqqallar deyirdilər ki, Bəxtiyar həkim maddi duruma görə xəstələrə güzəştə gedən, əməlliyatlara çox diqqətli, xeyirxah, ağsaqqallara ehtiramla yanaşan insandır.

Burda tanınmış həkim Pol Breqqin sözü yadıma düşür. O, deyir ki, həyat bizim sinirlərimizdən axır. Nə qədər ki, sizin sinir qüvvəniz var – siz təşəbbüskarsınız, xoşbəxtsiniz, sağlamsınız, hər cür çətinliyi dəf etməyə, taleyin hər bir çağırışına cavab verməyə qadirsiniz. Siz hər hansı problemi salamlayırsınız, çünkü inanırsınız ki, sizin sinir qüvvəniz onun öhdəsindən gələcək. Bəxtiyar həkim də işinin öhdəsindən gələ bilən bir insan olaraq dövlətin etimadını qazanıb. Yüksək mənəvi gücə malik olan şəxs müdrik, düşünülmüş şəkildə yaşayır və davranır, həyatdan həzz alır. Nə tez-tez baş verən təbiət dəyişiklikləri, nə də ətrafda cərəyan edən xırda hadisələr onun daxili komfortunu poza bilir. Əlbəttə, söhbət laqeyd, biganə, xudpəsənd bir insan haqqında getmir. Söhbət hər şeyi, ən çətin məsələləri sakitcə, müdrikcəsinə həll etməyə qadir olan kamil və güclü olan şəxslərdən gedir. Məşhur herientoloq Custin Qlass deyir ki, insan – pis düşündüyü üçün ölür. Buradan nəticə çıxır. Uzun illər sağlam yaşamaq üçün yaxşı düşünmək lazımdır. İnsan nə ilə məşğul olsa, o da onun peşəsi sayılır. Öz sənətini yaxşı bilməlidir ki, ondan fayda götürə bilsin. Elə bir iş və peşə yoxdur ki, onun öz nizam-intizamı olmasın. Hər peşənin öz qayda-qanunu var. Lakin hansı sənət olur olsun, üç yerə bölünür: ya peşəyə aid olan elmdir, ya elmə aid olan peşədir, ya ağıl işlətməklə əmələ gələn peşənin özüdür. Hər üçünün cəmində isə humanist insan məfhumu durur. Bizdə bu fikirləri formalaşdıran maraqlı insan Bəxtiyar Haqverdiyevlə növbəti səfərimizdə maraqlı müsahibəmiz olar inşaallah.

Bu da Ağdamımızın bir günü! Bura gələrkən yeni tikilmiş, köhnəsiylə eyni olan Çay Evində çay içməmiş getmək günahdı məncə. Çayımızı içib yola düşdük! Könhə, itirilmiş yurd yerlərinə getmək arzusunu gücləndirib, şəhidlərimizə rəhmət, qazilərimizə can sağlığı diləyərək! Biz səni çox sevirik, əziz Ağdamımız. İtirilmiş ərazilərinə baxmaqdan bizim də gözümüzə ağ damıb. Hər gəlişimizdə sənin doğma qucağında ana hərarətini duyduq, torpaq qoxusunu ciyərimizə çəkib sənə olan sevğimizi artıqrdıq. Bir gün qələbəni qeyd etməyə gələrik, İnşaallah!

Xoş günlərdə görüşmək ümidilə, Ağdamım və ağdamlılarım, salamat qalın!