Son yarım əsrdə dünyada iqtisadi fəaliyyətlərin sürətlənməsi ilə enerjiyə tələbat davamlı olaraq artmışdır. Davamlı inkişaf gələcək nəsillərin ehtiyaclarını ödəmək imkanlarına xələl gətirmədən bu günün tələblərinə cavab verən inkişaf modeli kimi XX əsrin sonlarına doğru beynəlxalq ictimaiyyətin gündəminə daxil olmuş və 1990-cı illərdə imzalanmış beynəlxalq müqavilələrlə bütün beynəlxalq sistemi əhatə edən modelə  və əhatəli fəaliyyət planına çevrilmişdir. Enerji istifadəsi ölkənin sosial inkişafının əsas hərəkətverici amillərindən biridir. Dövlətlərin sosial-iqtisadi inkişaf məqsədlərində ortaq məxrəc kimi “dayanıqlılığı” müəyyən edən davamlı inkişaf yanaşmasının əsas məqsədi həyat şəraitinin və təbii sərvətlərin ekosistemə zərər vermədən insan tələbatını ödədiyi bir dünyaya sahib olmaqdır. Enerji istehsalında sənaye inqilabından bəri hər dövrdə müəyyən bir enerji xammalı əhəmiyyət qazanmış və ictimai inkişafda iz qoymuşdur. Azərbaycanın enerji siyasəti ölkənin milli maraqlarını qorumaqla yanaşı, onun beynəlxalq nüfuzunun və diplomatik gücünün əsas dayaqlarından birinə çevrilmişdir. Neft və təbii qaz kimi strateji resurslara malik olan Azərbaycan, müstəqillikdən sonra enerji sektorunda ardıcıl və məqsədyönlü siyasət həyata keçirməklə, regional və qlobal enerji xəritəsində mühüm mövqe qazanmışdır. “Əsrin müqaviləsi”ndən başlayaraq TANAP və TAP kimi layihələrə qədər uzanan enerji diplomatiyası sayəsində Azərbaycan öz resurslarını təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi təsir alətinə çevirməyi bacarmışdır. Azərbaycan enerji resurslarından rasional və strateji şəkildə istifadə edərək, öz diplomatik maraqlarını müdafiə edən balanslı bir siyasət yürüdür və bu, ölkənin beynəlxalq arenada daha güclü aktora çevrilməsində mühüm rol oynayır. Azərbaycan, strateji mövqeyi və zəngin enerji resursları ilə beynəlxalq enerji bazarında mühüm yer tutur. Xüsusilə, ölkənin neft və təbii qaz ehtiyatları, onu Cənubi Qafqazın enerji mərkəzlərindən birinə çevirmişdir.   Azərbaycan, enerji sahəsindəki siyasətini yalnız iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi üçün deyil, həm də beynəlxalq əlaqələrinin genişləndirilməsi və ölkə üçün ən yaxşı geosiyasi mövqenin təmin edilməsi üçün istifadə edir. Bu səbəbdən, Azərbaycanın enerji siyasətinin strateji aspektləri həm ölkə daxilində, həm də xaricdə böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Enerji siyasətinin dövlət strategiyalarındakı rolu

Enerji siyasəti, müasir dövlətlərin milli maraqlarını qorumaq, iqtisadiyyatlarını gücləndirmək və beynəlxalq münasibətlərdəki yerini möhkəmləndirmək üçün istifadə etdiyi əsas alətlərdən biridir. Azərbaycanın enerji siyasəti, dövlətin uzunmüddətli inkişaf strategiyalarının ayrılmaz bir hissəsidir. Əsas məqsəd, yalnız enerji ehtiyatlarının səmərəli idarə olunması deyil, həm də bu resurslardan beynəlxalq diplomatiyada və regional siyasətdə üstünlük əldə etməkdir. Azərbaycanın enerji siyasəti, beynəlxalq enerji bazarlarında iştirakını genişləndirərək, ölkənin iqtisadi və siyasi gücünü artırmağı hədəfləyir. Bu siyasət həm də Azərbaycanı energetika sahəsindəki böyük güclərdən biri olaraq tanıtdırmışdır. Dövlətin enerji sektoru və onun beynəlxalq əlaqələri, yalnız iqtisadi inkişafla deyil, həm də siyasi sabitlik və regional təhlükəsizliklə sıx bağlıdır.

Azərbaycan üçün enerji resurslarının geosiyasi və iqtisadi əhəmiyyəti

Azərbaycanın zəngin enerji resursları, xüsusilə neft və qaz sahələrindəki mövcudluğu, onun geosiyasi əhəmiyyətini artırır. Xəzər dənizinin sahilində yerləşən və bu ərazidəki enerji ehtiyatlarını istifadə edən Azərbaycan, Avropa, Asiya və Orta Şərq bazarlarına enerji ixracı ilə əhəmiyyətli bir tərəfdaşdır. Enerji resurslarının mövcudluğu, həmçinin Azərbaycanı böyük enerji layihələrində iştirak etməyə və strateji infrastruktur layihələrini həyata keçirməyə yönəldib. Cənub Qaz Dəhlizi kimi layihələr vasitəsilə Azərbaycan, enerji təhlükəsizliyini təmin etməklə yanaşı, regional əməkdaşlığı da gücləndirir.Azərbaycanın enerji siyasətinin iqtisadi əhəmiyyəti də böyükdür. Enerji sektoru ölkənin ümumi daxili məhsulunun mühüm hissəsini təşkil edir və xarici sərmayələrin cəlb edilməsi baxımından kritik rol oynayır. Enerji ixracı, Azərbaycan üçün iqtisadi müstəqilliyin təmin edilməsi və xarici ticarət balansının düzəldilməsi baxımından önəmli bir vasitədir. Bu baxımdan, Azərbaycanın enerji resursları yalnız iqtisadi inkişafın stimulu deyil, eyni zamanda beynəlxalq təsirini artırmaq üçün diplomatik alətə çevrilmişdir. Geosiyasi baxımdan, Azərbaycanın enerji resursları, regional və beynəlxalq güclər arasında mübarizədə strateji bir təsir vasitəsi olaraq istifadə edilir.

Neft və qaz ehtiyatları

Azərbaycan, zəngin neft və təbii qaz ehtiyatlarına malik olan ölkələrdən biridir və bu ehtiyatlar ölkənin iqtisadi inkişafı və beynəlxalq enerji siyasətindəki rolunu gücləndirən əsas amillərdəndir. Xəzər dənizində yerləşən neft və qaz yataqları, Azərbaycanın enerji sahəsindəki əsas resurslarını təşkil edir. Xüsusilə, Azeri-Chirag-Gunashli (ACG) və Shah Deniz kimi böyük yataqlar, ölkənin neft və qaz istehsalını artırmış və onu regionun ən mühüm enerji istehsalçılarından birinə çevirmişdir.Azərbaycanın neft ehtiyatları uzun müddətdir dünya bazarlarında mühüm ticarət məhsulu olaraq mövcuddur. Ölkə, dünya neft istehsalında əhəmiyyətli bir paya sahibdir və 2020-ci ildə təxminən 800 min barel gündəlik neft istehsal edirdi. Eyni zamanda, Shah Deniz qaz yatağının istismarı ilə təbii qaz istehsalı da əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Azərbaycan, qaz ixracı ilə də öz mövqeyini, xüsusən Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi çərçivəsində Avropa bazarlarında möhkəmləndirmişdir.

Alternativ və bərpa olunan enerji potensialı

Azərbaycan, alternativ və bərpa olunan enerji sahəsində də potensiala malikdir. Ölkənin geosiyasi mövqeyi və təbii şəraiti, günəş enerjisi və külək enerjisi potensialı üçün əlverişlidir. Azərbaycanın geniş düzənlikləri və əlverişli iqlimi, günəş enerjisi istehsalını təşviq edir. Üstəlik, Xəzər dənizinin sahil xətti və ərazilərdəki külək sürətinin yüksək olması, külək enerjisinin istifadəsini mümkün edir.Azərbaycan, son illərdə bərpa olunan enerji sahəsinə investisiyaların artırılması məqsədilə müxtəlif layihələrə imza atmışdır. 2020-ci ildə dövlət tərəfindən Bərpa olunan enerji üzrə dövlət strategiyası hazırlanmışdır və bu strategiya, 2030-cu ilə qədər ölkənin enerji istehsalının 30%-nin bərpa olunan enerji mənbələrindən gəlməsini hədəfləyir. Günəş enerjisi, külək enerjisi və biokütlə enerji resursları, Azərbaycan üçün əhəmiyyətli potensiala sahib olan sahələrdir. Bu günə qədər Azərbaycanın bərpa olunan enerji sektoru inkişaf etməklə yanaşı, beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlıq da artmaqdadır.

Enerji sektorunun ümumi xarakteristikası (SOCAR, BP əməkdaşlığı və s.)

Azərbaycanın enerji sektoru, ölkənin iqtisadiyyatı və diplomatik əlaqələri üçün mühüm rol oynayır. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR), ölkənin enerji resurslarının istismarı, istehsalı və ixracı ilə məşğul olan əsas qurumdur. SOCAR, həmçinin ölkə daxilində və xaricdəki enerji layihələrinə sərmayələr qoyur və beynəlxalq əməkdaşlıqlar qurur. Bu şirkət, həmçinin Cənub Qaz Dəhlizi kimi mühüm regional layihələrdə iştirak edir.

SOCAR ilə beynəlxalq enerji şirkətləri arasında sıx əməkdaşlıq mövcuddur. Xüsusilə, BP ilə əməkdaşlıq, Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafında mühüm rol oynayır. Azeri-Chirag-Gunashli (ACG) və Shah Deniz yataqlarının işlənməsi, BP və SOCAR arasında uzunmüddətli və uğurlu əməkdaşlığın nəticəsidir. BP, Azərbaycanın neft və qaz yataqlarını işlətməkdə və ölkənin enerji infrastrukturunu inkişaf etdirməkdə əhəmiyyətli rol oynayır.

SOCAR və BP-nin əməkdaşlığı yalnız neft və qaz sektoru ilə məhdudlaşmır. Bu iki şirkət, həmçinin bərpa olunan enerji sahəsində də birgə layihələr üzərində işləyir. SOCAR-ın xarici tərəfdaşlarla enerji sahəsindəki əməkdaşlığı, Azərbaycanın beynəlxalq enerji bazarlarında mövqeyini möhkəmləndirir və onu güclü enerji ixracatçısına çevirir.

SSRİ dövründə enerji siyasəti

SSRİ dövründə Azərbaycan, geniş enerji resursları ilə təchiz edilmiş bir region olaraq Sovet İttifaqının enerji sistemində mühüm rol oynayırdı. Azərbaycanın ən böyük enerjiyə sahib olan əraziləri, xüsusən neft ehtiyatları, Sovet iqtisadiyyatının mühüm tərkib hissəsi idi. Xüsusilə Bakı, Xəzər dənizinin sahilində yerləşdiyi üçün Sovet İttifaqı üçün strateji əhəmiyyət daşıyan bir bölgə idi və ölkə, Sovetlər dönəmində dünya üzrə neft istehsalında böyük paya sahib olmuşdur.

SSRİ dövründə Azərbaycan, əsasən neft və qaz resurslarının istehsalı və istehlakı sahəsində sovet mərkəzi planlaşdırma sistemi çərçivəsində fəaliyyət göstərirdi. Neft istehsalı və hasilatı, iqtisadiyyatın digər sahələri ilə sıx əlaqəli olaraq, Moskvanın təlimatları əsasında həyata keçirilirdi. Lakin, SSRİ dövründə Azərbaycanın enerji siyasəti daha çox mərkəzi nəzarət altında idi və ölkənin resursları əsasən digər Sovet respublikaları ilə paylaşılırdı. Sovet İttifaqının çökməsi ilə, Azərbaycanın enerji sektoru, öz müstəqil siyasətini formalaşdırmaq üçün ilk addımlarını atmağa başladı.

Müstəqillikdən sonra enerji strategiyasının yenidən qurulması

1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini qazandıqdan sonra, enerji sektoru ölkənin iqtisadiyyatının inkişafında əsas dayaq nöqtələrindən biri olaraq müəyyən edildi. Müstəqillik dövründə Azərbaycanın enerji siyasətinin yenidən qurulması böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Dövlətin yeni enerji siyasətinin əsas məqsədi, yerli resurslardan daha effektiv istifadə edərək, ölkənin enerji bazarlarında öz yerini möhkəmləndirmək və müstəqil enerji siyasəti yürütmək idi.  1994-cü il sentyabrın 20-də dünyanın 7 ölkəsinin 11 şirkətinin iştirakı ilə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması  Azərbaycanın yeni neft strategiyasının başlanğıcı oldu.

Azərbaycanın   enerji strategiyasının memarı ümummilli lider Heydər Əliyev olmuşdur. Ümummilli lider Heydər Əliyev ötən əsrin 90-cı illərində müəllifi olduğu iki siyasi qərar Azərbaycanın neft-qaz siyasətinin formalaşmasında həlledici əhəmiyyətə malik olmuşdur. Ümummilli lider Heydər Əliyev   enerji strategiyası Avropanın enerji təhlükəsizliyinə  çox böyük töhfə vermişdir .

1994-cü ildə imzalanan “Əsrin müqaviləsi” (Azeri-Chirag-Gunashli) Azərbaycanın enerji siyasətinin yeni mərhələsinin başlanğıcı oldu. Bu müqavilə, Azərbaycanın enerji sektoruna böyük xarici sərmayələrin cəlb edilməsinə imkan yaratdı və enerji resurslarının daha da inkişaf etdirilməsi məqsədilə çoxsaylı beynəlxalq tərəfdaşlarla əlaqələr qurdu. Müstəqillikdən sonra Azərbaycan, həm də neft və qaz ixracının infrastrukturunu inkişaf etdirmək üçün mühüm layihələr həyata keçirdi. Xüsusən Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi, Azərbaycanın Avropaya qaz ixracını təmin etmək məqsədilə həyata keçirilən ən mühüm strateji layihələrdən biri oldu.

Müstəqillik sonrası enerji siyasətinin əsas prinsipləri arasında iqtisadi müstəqilliyin təmin edilməsi, xarici siyasətin müstəqil şəkildə idarə olunması və bərpa olunan enerji mənbələrindən faydalanmağı da ehtiva edən uzunmüddətli enerji strategiyasının formalaşdırılması yer alır. Bu dövrdə, SOCAR-ın (Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti) beynəlxalq əməkdaşlığına geniş yer verildi, həmçinin enerji sahəsində beynəlxalq şirkətlərlə əməkdaşlıq müzakirə edildi.

“Əsrin müqaviləsi” və onun geosiyasi təsirləri

1994-cü ildə imzalanan “Əsrin müqaviləsi”, Azərbaycanın enerji siyasətində dönüş nöqtəsi oldu və bu müqavilə ilə Azərbaycan beynəlxalq enerji bazarlarında öz mövqeyini bərpa etdi. Bu müqavilə, Azərbaycana xarici sərmayələrin cəlb edilməsi, enerji layihələrinin maliyyələşdirilməsi və beynəlxalq tərəfdaşlarla münasibətlərin gücləndirilməsi imkanı yaratdı.

Müqavilə çərçivəsində, SOCAR ilə BP və digər beynəlxalq enerji şirkətləri arasında əməkdaşlıq başlandı və bu əməkdaşlıq Azərbaycanın neft yataqlarının işlənməsini sürətləndirdi. Azeri-Chirag-Gunashli yataqlarının işlənməsi ilə Azərbaycan, dünya bazarlarında mühüm neft ixracatçısına çevrildi.

Geosiyasi baxımdan, “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın enerji resurslarını yalnız yerli istehsal və istehlakla məhdudlaşdırmamaqla yanaşı, eyni zamanda Avropa bazarlarına çıxış imkanı yaratdı. Bu, Azərbaycanın mövqeyini daha da gücləndirdi və onu Şərq-Qərb enerji dəhlizində mühüm iştirakçıya çevirdi. Müqavilə, həmçinin Azərbaycanın regional gücünü artırdı, xüsusilə Xəzər regionunda, Qafqazda və Mərkəzi Asiyada enerji diplomatiyasının inkişafına təkan verdi.

“Əsrin müqaviləsi” ilə Azərbaycanın neft və qaz resurslarının dünya bazarlarına çıxarılması, ölkənin iqtisadi inkişafına və beynəlxalq əlaqələrinin genişlənməsinə böyük təsir göstərdi. Həmçinin, bu müqavilənin imzalanması ilə Azərbaycan, enerji sahəsində həm regional, həm də qlobal oyunçu olaraq yerini təmin etdi və geosiyasi mənada güclü bir ölkə halına gəldi.

Enerji diplomatiyasının anlayışı və formaları

Enerji diplomatiyası, enerji resurslarının istehsalını, idxalını, ixracını və nəqliyyatını idarə etmək məqsədilə dövlətlər arasında müzakirələr və əməkdaşlıqları əhatə edən diplomatik fəaliyyətlər toplusudur. Bu diplomatik sahə, təkcə enerji resurslarının mübadiləsi və təminatı ilə bağlı deyil, həm də geosiyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik maraqlarını nəzərə alaraq dövlətlər arasındakı münasibətləri idarə edir. Enerji diplomatiyası, qlobal enerji bazarlarında sabitliyi təmin etməyə yönəlmiş tənzimləmə mexanizmləri yaradır, enerji resursları ilə bağlı regional və beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirir.

Enerji diplomatiyasının əsas formaları arasında neft və qaz müqavilələrinin imzalanması, enerji infrastrukturunun inkişafı üçün investisiyaların cəlb edilməsi, enerji ilə bağlı regional və beynəlxalq təşkilatlarda əməkdaşlıq, eləcə də enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə müxtəlif dövlətlər arasında strateji razılaşmaların əldə edilməsi yer alır. Azərbaycanın enerji diplomatiyası, xüsusilə Xəzər regionu və Cənubi Qafqazda ölkənin geosiyasi və iqtisadi mövqeyini gücləndirmək üçün mühüm alət olmuşdur.

Azərbaycan üçün enerji ixracı – həm iqtisadi, həm siyasi alət kimi

Azərbaycanın enerji ixracı, yalnız iqtisadi artımın təmin edilməsi ilə məhdudlaşmır, həm də ölkənin beynəlxalq münasibətlərində mühüm siyasi alət kimi istifadə edilir. Xüsusilə, Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarının ixracı, ölkənin xarici siyasətinin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi kimi beynəlxalq enerji layihələri, Azərbaycanın regional və qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında iştirakını təmin edir və ölkəni mühüm enerji ixracatçısı və tranzit ölkəyə çevirir.

Azərbaycanın enerji ixracı həmçinin siyasi gücün artırılmasında mühüm bir vasitədir. Məsələn, Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Azərbaycan, Cənubi Qafqazdan Avropaya enerji tədarükünün təmin olunmasında əsas tərəfdaş olmağa nail olub. Bu, yalnız iqtisadi təsir yaratmaqla qalmır, həm də Azərbaycanın xarici siyasətini gücləndirir. Bu siyasət, xüsusilə Avropa İttifaqı, Türkiyə və digər qonşu dövlətlərlə enerji sahəsindəki əməkdaşlıq vasitəsilə genişlənir.

Enerji ixracı, Azərbaycanın həm də siyasi təsir imkanlarını artırmasına, regional münaqişələrin həlli və təhlükəsizliyin təmin olunmasında daha fəal rol oynamağa şərait yaradır. Məsələn, Azərbaycanın enerji ixracı, ölkənin təhlükəsizlik məsələlərində daha çox təsir gücünə sahib olmasını təmin edir və onu regional və qlobal oyunçuya çevirir.

Enerji vasitəsilə regional liderlik strategiyası

Azərbaycan, enerji resurslarından yalnız iqtisadi fayda əldə etməklə qalmır, eyni zamanda bu resursları regional liderlik strategiyasını gücləndirmək məqsədilə istifadə edir. Enerji resursları və infrastruktur layihələri vasitəsilə Azərbaycanın regional gücü artır. Bu, xüsusilə Cənubi Qafqazda və Xəzər bölgəsində Azərbaycanın geosiyasi mövqeyini möhkəmləndirir. Azərbaycan, enerji diplomatiyasını regional liderlik və siyasi təsir üçün bir vasitə kimi istifadə edir.

Azərbaycanın regional liderlik strategiyasının əsas alətlərindən biri, Cənub Qaz Dəhlizi və Nabukko kimi layihələrdə iştirakıdır. Bu layihələr, ölkənin enerji ixracının marşrutlarını genişləndirir və onu enerji tranzitinin mühüm qovşağına çevirir. Azərbaycanın regiondakı digər ölkələr ilə enerji sahəsindəki əməkdaşlığı da genişlənir, beləliklə, regionda aparıcı enerji ölkəsi olmaq üçün imkanlar yaranır.Bundan əlavə, Azərbaycanın enerji siyasəti regional təhlükəsizliyin təmin olunmasında da mühüm rol oynayır. Azərbaycanın enerji resursları və tranzit potensialı, qonşu ölkələrlə, xüsusən İran, Türkiyə və Gürcüstanla iqtisadi və siyasi əlaqələrin dərinləşdirilməsinə imkan verir. Bu əməkdaşlıq, enerji vasitəsilə regional sülh və sabitliyin təmin olunmasına töhfə verir.

Azərbaycanın enerji siyasəti, həmçinin onun Avropa ilə əlaqələrini gücləndirir. Enerji layihələri vasitəsilə Avropaya enerji ixracı, Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmasına və regionda lider rolunu artırmasına şərait yaradır. Bu, Azərbaycanın həm iqtisadi, həm də siyasi gücünü artırır, onun beynəlxalq müstəvidə mövqeyini möhkəmləndirir.

Avropa İttifaqı ilə enerji əməkdaşlığı

Azərbaycanın Avropa İttifaqı (Aİ) ilə enerji əməkdaşlığı, ölkənin xarici siyasətində mühüm rol oynayır. Aİ, enerji təminatının diversifikasiyası və sabitliyinin artırılması məqsədilə Azərbaycanın enerji resurslarına maraq göstərir. Azərbaycan, Xəzər regionunun enerji potensialından istifadə edərək, Avropaya təbii qaz və neft ixracını artırmaq üçün bir çox mühüm layihələrdə iştirak edir. Cənub Qaz Dəhlizi bu əməkdaşlığın əsasını təşkil edir. Bu layihə, Azərbaycanın təbii qazını Cənubi Qafqazdan Avropaya daşınmasını təmin edir və Avropanın enerji təhlükəsizliyini möhkəmləndirir.

Avropa İttifaqı, Azərbaycanın enerji siyasətini yalnız iqtisadi baxımdan deyil, həm də geosiyasi cəhətdən dəstəkləyir. Avropa, Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarının Avropa bazarlarına çıxışını asanlaşdırmaqla yanaşı, Azərbaycanı enerji tranzitinin əsas oyuncusuna çevirir. Aİ ilə əməkdaşlıq, Azərbaycanın Avropa ilə siyasi əlaqələrini gücləndirir və Avropada enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün alternativ mənbələrin təmin olunmasına yardım edir.

Bu əməkdaşlıq, həmçinin enerji ilə bağlı tənzimləmələrin daha şəffaf və dayanıqlı olmasına yönəlir. Aİ, Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafına texniki və maliyyə dəstəyi göstərir, bu da Azərbaycanın enerji infrastrukturlarının müasir standartlara cavab verməsinə şərait yaradır.

Türkiyə ilə strateji enerji tərəfdaşlığı

Azərbaycan və Türkiyə arasında enerji sahəsindəki strateji tərəfdaşlıq, hər iki ölkənin iqtisadiyyatını və geosiyasi mövqeyini möhkəmləndirən əsas faktorlardan biridir. Bu əməkdaşlıq, xüsusilə Trans-Anadolu Qaz Kəməri (TANAP) layihəsi vasitəsilə inkişaf etmişdir. TANAP, Azərbaycanın təbii qazını Türkiyə üzərindən Avropaya daşımayı hədəfləyən mühüm bir infrastruktur layihəsidir. Bu layihə, həmçinin Avropa İttifaqı ilə enerji əlaqələrinin inkişafını təmin edir və Azərbaycanın enerji ixracında əhəmiyyətli bir yer tutur.

Türkiyə ilə enerji tərəfdaşlığı yalnız iqtisadi baxımdan deyil, həm də siyasi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hər iki ölkə enerji sahəsində qarşılıqlı maraqları nəzərə alaraq, regional təhlükəsizliyin təmin edilməsində birgə fəaliyyət göstərir. Bu tərəfdaşlıq, Azərbaycanın Türkiyə vasitəsilə enerji bazarlarına çıxışını təmin edir və eyni zamanda, enerji ilə bağlı regional məsələlərdə də hər iki ölkənin mövqeyini gücləndirir.

Türkiyə, həmçinin Azərbaycanın enerji diplomatiyasının əsas tərəfdaşlarından biridir. Bu tərəfdaşlıq, yalnız enerji ixracı ilə məhdudlaşmayıb, eyni zamanda hər iki ölkənin enerji tranziti və mübadiləsi sahəsindəki əməkdaşlığı ilə də güclənir.

Gürcüstan, Ukrayna, Qazaxıstan və digər regional ölkələrlə əməkdaşlıq

Azərbaycan, regional enerji diplomatiyasında mühüm tərəfdaşlardan biri olan Gürcüstan, Ukrayna, Qazaxıstan və digər ölkələrlə əməkdaşlıq edir. Bu əməkdaşlıq, Xəzər regionu ilə bağlı enerji infrastrukturlarının inkişafını dəstəkləyir və regiondakı enerji mübadiləsini asanlaşdırır. Gürcüstanla enerji sahəsindəki əməkdaşlıq, xüsusilə enerji daşınmasının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün önəmlidir. Gürcüstan, Azərbaycanın enerji resurslarının Qara dəniz sahilinə, oradan isə Avropaya çatdırılması üçün əsas tranzit ölkəsidir.

Ukrayna, Azərbaycanın enerji ixracatçısı və tranzit ölkəsi olaraq əhəmiyyətini artırır. Ukrayna ilə enerji sahəsindəki əlaqələr, yalnız qaz və neftin tranziti ilə məhdudlaşmır, həm də iki ölkə arasında iqtisadi və siyasi əməkdaşlığı inkişaf etdirir. Azərbaycan, Ukraynanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında və onun enerji bazarlarının diversifikasiyasında mühüm rol oynayır.

Qazaxıstan, Xəzər regionunun digər bir mühüm enerji tərəfdaşıdır. Bu ölkə ilə əməkdaşlıq, Xəzər dənizinin enerji ehtiyatlarının daha səmərəli istifadəsi və regiondakı enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün önəmlidir. Azərbaycanın Qazaxıstan ilə enerji sahəsindəki əlaqələri həm də regional bazarlarda iştirakını genişləndirir.

ABŞ, Çin və Rusiya ilə enerji əlaqələri və balanslı siyasət

Azərbaycan, enerji siyasətində ABŞ, Çin və Rusiya kimi böyük güclərlə də əməkdaşlıq edir. Bu ölkələrlə enerji sahəsindəki əlaqələr, Azərbaycanın xarici siyasətinin balanslı şəkildə formalaşdırılmasına imkan yaradır. ABŞ ilə enerji əməkdaşlığı, əsasən neft və qaz sahəsindəki müştərək layihələrə dayanır. ABŞ, Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafına texniki və maliyyə dəstəyini artırır. ABŞ-ın Azərbaycanın enerji resurslarına marağı, xüsusilə “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində həyata keçirilən layihələrlə əlaqəlidir.

Çin, Azərbaycanın enerji ehtiyatlarına maraq göstərən mühüm bir tərəfdaşdır. Çin ilə əməkdaşlıq, Azərbaycanın enerji ixracını yeni bazarlara yönəltmək məqsədini daşıyır. Xüsusilə, Çin-in yeni “İpək Yolu” təşəbbüsü çərçivəsində Azərbaycanın enerji resurslarına tələbat artıb və bu da ölkələr arasında ticarət və enerji mübadiləsinin genişlənməsinə səbəb olub.

Rusiya ilə enerji əlaqələri isə daha mürəkkəbdir, çünki Azərbaycan, həm Rusiya ilə enerji sahəsində əməkdaşlıq edir, həm də ona qarşı müstəqil enerji siyasəti yürüdür. Bu əlaqələr, Azərbaycanın Rusiya ilə enerji tranzitinin təhlükəsizliyini təmin etmək və regional enerji məsələlərində balanslı bir mövqe tutmaq məqsədi güdür.

Azərbaycanın ABŞ, Çin və Rusiya ilə enerji sahəsindəki əməkdaşlıqları, onun enerji diplomatiyasını gücləndirir və bu ölkələrlə mövcud olan balanslı siyasət, Azərbaycanın geosiyasi mövqeyini təmin etmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

TANAP və TAP Layihələri

Cənub Qaz Dəhlizi (CGD) layihəsi, Azərbaycan və Avropa arasında enerji təchizatının şaxələndirilməsi və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədini güdür. Bu layihə, əsasən TANAP (Trans-Anadolu Qaz Kəməri) və TAP (Trans-Adriatik Qaz Kəməri) layihələrini əhatə edir. TANAP, Azərbaycanın Şahdəniz yatağından çıxarılan təbii qazın Türkiyə üzərindən Avropaya daşınmasını təmin edən əsas infrastruktur layihəsidir. Bu kəmər, həmçinin Avropanın enerji təhlükəsizliyinin artırılmasına yönəlik mühüm bir addımdır.

TAP, TANAP ilə birləşərək, qazın Avropaya daşınmasını təmin edən kəmərdir. TAP, Azərbaycan qazının Avropaya, xüsusilə İtaliya, Yunanıstan və Albaniya bazarlarına nəqlini həyata keçirir. TAP layihəsi, Azərbaycanın enerji resurslarının yalnız Avropaya deyil, həm də Cənubi Avropa bazarlarına çıxışını təmin edir. Bu, Avropanın enerji təhlükəsizliyi baxımından çox əhəmiyyətlidir, çünki TAP, Rusiyanın enerji mənbələrindən asılılığını azaltmaq üçün alternativ bir yol təqdim edir.

Bu layihələr yalnız iqtisadi baxımdan deyil, həm də geosiyasi baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edir. TANAP və TAP, Azərbaycanın enerji siyasətinin əsasında duran və Avropa ilə enerji əlaqələrini gücləndirən mühüm alətlərdir. Bu layihələrin reallaşdırılması, Azərbaycanın enerji ixracını artırır və ölkənin beynəlxalq səviyyədəki nüfuzunu gücləndirir.

Cənub Qaz Dəhlizinin Geosiyasi Əhəmiyyəti

Cənub Qaz Dəhlizi, Azərbaycanın enerji siyasətində və beynəlxalq enerji bazarlarında mühüm bir yer tutur. Bu layihə, Xəzər regionundan Avropaya təbii qazın nəqlini təmin edən strateji bir infrastruktur olaraq, yalnız iqtisadi deyil, həm də geosiyasi təsirə malikdir. Cənub Qaz Dəhlizi, Avropanın enerji təchizatının diversifikasiyasına kömək edir və Avropanın Rusiyadan asılılığını azaltmaq məqsədini güdür. Beləliklə, bu layihə, Azərbaycanın enerji resurslarının dünya bazarına çıxışı ilə yanaşı, Avropanın enerji təhlükəsizliyini də gücləndirir.

Cənub Qaz Dəhlizi, Azərbaycanın geosiyasi mövqeyini bir neçə cəhətdən gücləndirir. Bu layihə, Azərbaycanı Avropa ilə enerji sahəsində mühüm bir tərəfdaş halına gətirir və ona öz mövqeyini beynəlxalq aləmdə daha da möhkəmləndirmək imkanı yaradır. Həmçinin, bu layihə, Azərbaycanla Türkiyə və Gürcüstan arasındakı strateji əlaqələri daha da gücləndirir və Xəzər regionunun enerji bazarlarında iştirakını artırır.

Cənub Qaz Dəhlizinin geosiyasi əhəmiyyəti həmçinin Xəzər regionu ilə bağlı digər ölkələrin enerji siyasətinə təsir edir. Bu layihə, regiondakı enerji təhlükəsizliyini artırmaqla yanaşı, yeni enerji mənbələrinin və bazarların inkişafını təşviq edir.

Xəzər Dənizinin Hüquqi Statusunun Enerji Siyasətinə Təsiri

Xəzər dənizinin hüquqi statusu, Azərbaycanın enerji siyasətində və beynəlxalq əlaqələrində mühüm rol oynayır. Xəzər dənizindəki enerji ehtiyatlarının kəşfi və istismarı, Azərbaycanın enerji ixracının əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirir. Lakin Xəzər dənizinin hüquqi statusu, bu ehtiyatların istifadəsi və paylanması ilə bağlı müxtəlif beynəlxalq məsələləri ortaya çıxarır. Bu məsələlər, Xəzər ölkələri arasında mübahisələrə səbəb olmuş və regiondakı enerji layihələrinin həyata keçirilməsini çətinləşdirə bilmişdir.

2018-ci ildə Xəzər dənizinin hüquqi statusu ilə bağlı “Xəzər Dənizinin Hüquqi Statusu Haqqında Konvensiya” qəbul olundu. Bu Konvensiya, Xəzər dənizinin bölgəsindəki ölkələr arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi, enerji ehtiyatlarının bölüşdürülməsi və dəniz resurslarının istifadəsi ilə bağlı tənzimləmələri təmin etdi. Bu razılaşma, Xəzər dənizinin hüquqi statusunu aydınlaşdırmaqla yanaşı, Azərbaycanın enerji siyasətinə də müsbət təsir etdi.Azərbaycan, Xəzər dənizinin hüquqi statusu məsələsindəki razılaşmaların təkcə öz maraqlarını deyil, həm də beynəlxalq enerji bazarının tələblərini nəzərə alaraq mövqeyini formalaşdırmışdır. Bu, Azərbaycanın enerji resurslarının daha effektiv istifadəsinə və beynəlxalq bazarlarda rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına imkan verir.Xəzər dənizinin hüquqi statusu, həmçinin regionda enerji infrastrukturunun inkişafına və enerji təhlükəsizliyinə yönələn layihələrin həyata keçirilməsinə şərait yaradır. Bu, Xəzər regionunun enerji təhlükəsizliyini gücləndirir və Azərbaycanı bu sahədə mühüm bir oyunçuya çevirir.

Qarabağ Münaqişəsinin Enerji Layihələrinə Təsiri

Qarabağ münaqişəsi, Azərbaycan üçün yalnız ərazi bütövlüyü məsələsi deyil, həm də regional enerji siyasətinə ciddi təsirlər göstərmişdir. Azərbaycanın enerji siyasəti, bu münaqişənin gedişatına paralel olaraq, həm geosiyasi, həm də iqtisadi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Münaqişə dövründə Qarabağ bölgəsi və ətraf ərazilərdəki enerji infrastrukturunun təhlükəsizliyi, həmçinin enerji nəqlinin dayanıqlığı məsələləri diqqət mərkəzində olmuşdur.

Enerji layihələri, xüsusilə Cənub Qaz Dəhlizi və TANAP kimi strateji layihələr, Qarabağ münaqişəsinin başlamasından əvvəl və sonra əhəmiyyətli təsirə malik olmuşdur. Məhz bu layihələr, regiondakı iqtisadi və siyasi sabitliyin təmin edilməsində həlledici rol oynamışdır. Azərbaycanın qaz və neft resursları, həmçinin bu ehtiyatların Avropaya çatdırılması, Azərbaycanı beynəlxalq enerji bazarlarında mühüm bir oyunçuya çevirmişdir. Lakin Qarabağ münaqişəsi dövründə bu layihələrin həyata keçirilməsi və təhlükəsizliyi məsələləri həm də Azərbaycanın enerji diplomatiyasını, beynəlxalq tərəfdaşlarını və strateji əlaqələrini dəyişdirmişdir.

Münaqişənin həlli ilə əlaqədar əldə olunan diplomatik razılaşmalar, enerji layihələrinin irəliləməsinə müsbət təsir göstərmiş və regionda daha böyük enerji təhlükəsizliyinə zəmin yaratmışdır. Əksinə, enerji layihələrinin uğurlu reallaşması, Qarabağ münaqişəsininhəllinə təsir göstərərək regional sabitliyə müsbət təsir etmişdir. Bu, regiondakı enerji təhlükəsizliyinin güclənməsinə və Azərbaycanın beynəlxalq enerji bazarında mövqeyinin daha da möhkəmlənməsinə səbəb olmuşdur.

Enerji Layihələrinin Sülhə və Sabitliyə Verilən Töfhə

Enerji layihələri, regional sabitlik və sülhün təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Azərbaycanın enerji siyasəti, yalnız iqtisadi fayda əldə etmək məqsədini güdmür, həm də sülhə və regional təhlükəsizliyə töhfə vermək məqsədini daşıyır. Cənub Qaz Dəhlizi, TANAP və TAP layihələri, yalnız Azərbaycanın enerji bazarlarına çıxışı deyil, həm də regiondakı digər ölkələr arasında əməkdaşlığı gücləndirmək məqsədi daşıyır. Bu layihələr, xüsusilə Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan arasında əlaqələri möhkəmləndirərək, sabitliyin və təhlükəsizliyin təmin olunmasına töhfə verir.Enerji infrastrukturunun inkişafı, regional münaqişələrin həlli prosesində də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Enerji layihələri, təbii ki, yalnız iqtisadi müstəvidə deyil, həm də siyasi müstəvidə bir vasitə kimi fəaliyyət göstərir. Bu, hər bir iştirakçı ölkənin öz maraqlarını, təhlükəsizliyini və iqtisadi inkişafını təmin etməyə çalışdığı bir strategiyadır. Bu layihələr həmçinin beynəlxalq tərəfdaşların maraqlarını da nəzərə alır və onları regiondakı sülh və sabitliyin təmin olunmasına cəlb edir.Azərbaycanın enerji siyasətinin geosiyasi əhəmiyyəti, bu layihələrin beynəlxalq əlaqələrə təsiri ilə güclənir. Enerji layihələri, regionda sülh və sabitlik mühitinin yaranmasına şərait yaradır və beynəlxalq aləmdə Azərbaycanı daha önəmli bir strateji tərəfdaş olaraq tanıdır. Bu layihələr, həm də Azərbaycan və qonşu ölkələr arasında qarşılıqlı fayda prinsipinə əsaslanaraq, sabit və davamlı bir mühitin yaranmasına səbəb olur.

Ermənistan-Azərbaycan Münasibətləri Fonunda Enerji Siyasəti

Ermənistan-Azərbaycan münasibətləri, enerji siyasətinin formalaşmasında və həyata keçirilməsində mühüm bir amil olaraq qalır. Qarabağ münaqişəsinin uzun müddətli nəticələri, həm Azərbaycanın enerji resurslarına, həm də bu resursların nəql edilməsi məsələlərinə ciddi təsir göstərmişdir. Ermənistanın münaqişədəki rolu və sərhəd məsələləri, Azərbaycanın enerji siyasətinin formalaşdırılmasında çətinliklər yaratmışdır. Bununla belə, Azərbaycan, enerji siyasətini yalnız öz iqtisadi maraqları üçün deyil, həm də regional təhlükəsizlik və sülhün təmin olunmasında istifadə etmişdir.

Ermənistanın enerji siyasətindəki mövqeyi və Azərbaycanın bölgə ilə bağlı strateji planları, əsasən bir-birini qarşılıqlı şəkildə təsir edən faktorlardır. Azərbaycan, enerji diplomatiyasının gücləndirilməsi və regional münaqişələrin həllində enerji layihələrindən istifadə etməklə, həm Ermənistanla münasibətləri müsbət istiqamətdə tənzimləməyə çalışmış, həm də qonşu ölkələr ilə əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirmişdir. Azərbaycanın enerji layihələrinin həyata keçirilməsi, həm də Ermənistanın enerji asılılığını azaltmağa yönəlmiş bir siyasət kimi qiymətləndirilə bilər.

Azərbaycanın enerji siyasəti, Ermənistanla əlaqələrdə də strateji rol oynayır. Bu baxımdan, Ermənistanın enerji bazarında rolunun azaldılması, Azərbaycanın enerji ehtiyatlarının daha geniş bazara çıxışı üçün açıq yollar açır. Azərbaycanın enerji siyasətinin digər ölkələrə təsir etməsi, həm də regiondakı münaqişələrin həlli istiqamətində mühüm bir vasitə kimi çıxış edir.

Qlobal Enerji Bazarındakı Dəyişikliklər

Qlobal enerji bazarındakı dəyişikliklər, Azərbaycanın enerji siyasətinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Dünya enerji bazarında baş verən dinamik dəyişikliklər, xüsusilə neft və qaz qiymətlərinin dalğalanması, enerji tələbinin dəyişməsi və yeni texnologiyaların inkişafı Azərbaycanın enerji strategiyasını yenidən formalaşdırmaq məcburiyyətini yaradır. Xüsusilə, Avropanın Rusiya enerji resurslarından asılılığını azaltmaq və bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid etmək məqsədilə enerji diversifikasiyasına getməsi, Azərbaycan üçün yeni imkanlar və eyni zamanda ciddi çağırışlar yaratmışdır.

Avropa İttifaqının, ABŞ-ın və digər qlobal güclərin enerji siyasətində yaşanan dəyişikliklər, Azərbaycanın enerji ixracatını da müxtəlif risklər qarşısında qoyur. Avropa və Asiya bazarlarında yeni enerji mənbələrinə olan tələbin artması, Azərbaycanı yalnız neft və qaz tədarükü deyil, həm də bərpa olunan enerji resurslarının inkişafına yönəlməyə sövq edir. Eyni zamanda, yeni texnologiyaların tətbiqi və yaşıl enerjinin inkişafı da Azərbaycanın ənənəvi enerji sektorunun gələcəyinə dair suallar doğurur.

Bu dəyişikliklər, Azərbaycanın enerji ixracatını diversifikasiya etməyə, yeni bazarlara çıxmağa və yeni enerji layihələri həyata keçirməyə sövq edir. Lakin bu, həm də infrastruktur və sərmayə ehtiyaclarını artırır, bazar riskləri və geosiyasi qeyri-müəyyənlikləri yüksəldir. Bu şəraitdə Azərbaycanın qlobal enerji bazarındakı mövqeyini qorumaq üçün enerji siyasətini adaptasiya etməsi vacibdir.[8]

İqlim Dəyişiklikləri və Yaşıl Keçid Tələbləri

İqlim dəyişiklikləri, dünya miqyasında enerji siyasətini və enerji bazarını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirmişdir. Bir çox ölkə, karbon emissiyalarını azaltmaq məqsədilə yaşıl keçid siyasətini tətbiq etməyə başlamışdır. Bu, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafını təşviq edən qlobal bir hərəkatdır. Azərbaycan üçün bu çağırış, həm bir fürsət, həm də risklər daşıyır.

Azərbaycanın enerji sektorunun əsasını təşkil edən neft və qaz resursları, qlobal enerji keçidinin əksinə olaraq, karbon emissiyalarını artırır. Bu da beynəlxalq aləmdə təzyiqlərin artmasına və Azərbaycanın enerji ixracatına əlavə maneələr yaradılmasına səbəb ola bilər. Avropa İttifaqı, karbon vergi siyasətini tətbiq etməyə başlayaraq, yaşıl keçidə və bərpa olunan enerjinin genişlənməsinə diqqət yetirir. Azərbaycan isə, bu yeni tələblərə cavab olaraq, həm yaşıl enerjinin inkişafını dəstəkləmək, həm də ənənəvi enerji sektorunu dayanıqlı şəkildə idarə etmək üçün uyğun tədbirlər görməlidir.

Yaşıl keçid, Azərbaycan üçün iqtisadi şaxələndirmə və enerji sektorunun modernləşdirilməsi imkanı yaratsa da, ölkə bu keçidi hətta iqtisadi və texnoloji səviyyədə həyata keçirməkdə çətinliklərlə üzləşə bilər. Bu, bərpa olunan enerjinin inkişafı, enerji səmərəliliyinin artırılması və karbon iqtisadiyyatından azad olma istiqamətindəki böyük təşəbbüsləri dəstəkləyəcək, lakin eyni zamanda bu keçidin həyata keçirilməsi müəyyən maliyyə və texnoloji risklərə yol aça bilər.

Yaşıl Enerji Keçidi və “Enerji Diplomatiyası 2.0

Gələcəkdə yaşıl enerji keçidi, dünyanın enerji siyasətinin əsas istiqamətinə çevriləcək. Bu proses, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafını və karbon emissiyalarının azalmasını hədəfləyir. Azərbaycan, neft və qazla zəngin olan ölkə olaraq, bu keçidi tədricən həyata keçirmək məcburiyyətindədir. Yaşıl enerji keçidi, Azərbaycanın enerji siyasətinin mühüm istiqamətlərindən birinə çevrilməli və “enerji diplomatiyası 2.0” olaraq yeni bir paradigma formalaşdırmalıdır.

“Enerji diplomatiyası 2.0” həmçinin Azərbaycanın enerji sektorunun beynəlxalq əməkdaşlıqda fəal rol oynadığı yeni dövrü təsvir edir. Bu yanaşma, ölkənin enerji strategiyasını yalnız enerji resurslarının ixracına deyil, həm də bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsi və yaşıl texnologiyaların inkişafına yönəltməlidir. Azərbaycan, yaşıl enerji və karbon azaldılması təşəbbüsləri ilə bağlı beynəlxalq təşəbbüslərə qatılaraq, həm iqtisadi baxımdan, həm də diplomatik müstəvidə öz mövqeyini gücləndirə bilər.

Azərbaycanın yeni enerji diplomatiyası, yalnız neft və qaz tədarükü ilə bağlı olmayacaq, eyni zamanda bərpa olunan enerji texnologiyaları, yaşıl enerji layihələri və enerji səmərəliliyi sahələrində də beynəlxalq əməkdaşlığa fokuslanacaq. Bu, ölkənin beynəlxalq aləmdə daha müasir və qlobal problemlərə həll təklif edən bir oyunçu olaraq qəbul edilməsini təmin edəcək. Həmçinin, enerji diplomatiyasının bu yeni mərhələsi, regional enerji təhlükəsizliyi və dayanıqlı inkişaf hədəfləri ilə sıx bağlı olacaq.

Enerji Təhlükəsizliyi və Yeni Enerji Bazarlarına Çıxış

Gələcəkdə Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyi, yalnız ölkənin daxili enerji təchizatı ilə məhdudlaşmayacaq. Yeni enerji bazarlarının açılması və Azərbaycanın beynəlxalq ticarət əlaqələrini diversifikasiya etməsi, bu sahədə mühüm prioritetlərdən biri olacaq. Bu, həm də enerji tədarükünün müxtəlifləşdirilməsi və Azərbaycanın enerji ixracatını asılı olduğu bazarlardan (xüsusən Avropa və Asiya bazarları) kənara yönəltmək məqsədini daşıyır.

Azərbaycan, şaxələndirilmiş enerji bazarlarına çıxışla, təbii qaz və neftin satışı ilə yanaşı, bərpa olunan enerji və enerji səmərəliliyi texnologiyalarının ixracını artırmalıdır. Avropanın enerji keçidi və Asiyanın inkişaf edən bazarları, Azərbaycan üçün yeni imkanlar təqdim edir. Azərbaycan həmçinin bu istiqamətdə yeni beynəlxalq enerji şəbəkələrinə qoşulmaq və mövcud enerji infrastrukturlarını modernləşdirmək üzərində çalışmalıdır.

Enerji təhlükəsizliyi, həmçinin yeni enerji texnologiyalarının tətbiqi ilə bağlı riskləri də nəzərə alaraq, Azərbaycanın həm daxili resurslardan, həm də beynəlxalq tərəfdaşlarla həyata keçirilən strateji enerji layihələrindən asılılığını azaltmaq məqsədini güdür. Bu strategiya, ölkənin enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə, həmçinin enerji ixracatının diversifikasiyasına imkan verəcək.

Azərbaycan üçün Enerji və Diplomatiya Sintezinin Gələcək Strategiyası

Azərbaycanın enerji və diplomatiya sahəsindəki gələcək strategiyası, qlobal enerji bazarının dinamikalarına uyğun olaraq, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsini və ölkənin enerji resurslarından daha optimal istifadəsini təmin etməlidir. Gələcəkdə, Azərbaycan enerji diplomatiyasını yalnız enerji ixracı və ticarətə deyil, həm də yaşıl enerji təşəbbüsləri, karbon azaldılması və bərpa olunan enerji layihələrinə yönəltməlidir.Enerji və diplomatiyanın sintezi, Azərbaycanın xarici siyasətində çoxmədəniyyətli yanaşma və beynəlxalq aləmdə daha fəal bir rol oynaması üçün əsas faktorlardan biri olacaq. Azərbaycanın enerji sektoru ilə əlaqəli diplomatik münasibətləri, regional və beynəlxalq enerji təhlükəsizliyini dəstəkləyəcək, eyni zamanda enerji siyasətindəki innovasiyaları və yaşıl keçidi təşviq edəcək. Bu strategiya çərçivəsində Azərbaycan, beynəlxalq enerjinin təchizat zəncirində yalnız tədarükçü deyil, həm də strateji tərəfdaş olaraq mövqeyini gücləndirə bilər. Eyni zamanda, yeni enerji bazarlarına çıxış və enerji şəbəkələrinin diversifikasiyası, Azərbaycanın siyasi və iqtisadi müstəqilliyini gücləndirəcək, bu da ölkənin qlobal enerji və diplomatik arenada müstəqil və etibarlı bir oyunçu olaraq fəaliyyət göstərməsinə imkan verəcək.Azərbaycanın enerji və diplomatiya sintezinin gələcəkdəki strateji istiqamətləri, həm regional, həm də qlobal enerji təhlükəsizliyi məsələlərində ölkənin daha müstəqil və lider mövqeyə gəlməsini təmin edəcəkdir. Enerji diplomatiyasının bu yeni mərhələsi, yalnız enerji mənbələrinin ixracına deyil, həm də ekologiya və bərpa olunan enerji ilə bağlı beynəlxalq təşəbbüslərə iştirak etməyə, həmçinin enerji keçidi üçün müasir texnologiyalar inkişaf etdirməyə yönəldiləcək. Bu cür yanaşmalar, Azərbaycanı qlobal enerji siyasətində mühüm və davamlı bir oyunçuya çevirəcək. Azərbaycanın enerji siyasəti son illərdə iqtisadiyyatın və beynəlxalq münasibətlərin əsas sahələrindən birinə çevrilmişdir. Azərbaycanın enerji resursları, xüsusən neft və qaz, ölkənin iqtisadiyyatını gücləndirən və xarici siyasətini təsir edən mühüm faktorlardan biri olmuşdur. Bu resurslar, Azərbaycanı beynəlxalq enerji bazarlarında əhəmiyyətli bir oyunçuya çevirmiş, eyni zamanda ölkənin iqtisadi müstəqilliyini təmin etmişdir.Azərbaycanın enerji siyasəti həm daxili inkişaf, həm də xarici siyasət sahəsində mühüm nəticələr əldə etməyə imkan yaratmışdır. “Əsrin müqaviləsi” və Cənub Qaz Dəhlizi kimi iri enerji layihələri Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki mövqeyini gücləndirmiş və strateji əhəmiyyətini artırmışdır. Həmçinin, Azərbaycanın enerji diplomatiyası, ölkənin regional və qlobal təhlükəsizlik, sabitlik və əməkdaşlıq məsələlərində daha fəal rol oynamasına imkan vermişdir.

Azərbaycanın Diplomatik Gücündə Enerji Siyasətinin Rolu

Enerji siyasəti Azərbaycanın diplomatik gücünün formalaşmasında vacib bir alət olaraq istifadə edilir. Azərbaycanın enerji resursları, onun beynəlxalq siyasətdəki mövqeyini gücləndirir və regional liderlik qabiliyyətini artırır. Azərbaycanın enerji ixracı, yalnız iqtisadi maraqlarını deyil, həm də siyasi təsirini genişləndirən bir vasitə kimi çıxış edir. Bu siyasət vasitəsilə Azərbaycan, regional və beynəlxalq səviyyədə öz strateji mövqeyini qorumağa və digər ölkələrlə enerji sahəsində əməkdaşlıq etməyə imkan tapır.Azərbaycan, enerji diplomatiyasını uğurla inkişaf etdirərək, həm Avropa, həm də Asiya bazarlarında daha geniş əlaqələr qurmuşdur. Bu, ölkənin yalnız enerji tədarükçüsü kimi deyil, həm də enerji təhlükəsizliyi məsələlərində etibarlı bir tərəfdaş kimi qəbul edilməsinə imkan verir. Enerji siyasəti, həmçinin Azərbaycanın daha müstəqil xarici siyasət həyata keçirməsinə və güclü beynəlxalq əlaqələr qurmasına şərait yaradır. Azərbaycan dünyada mühüm enerji layihələrinin əsas təşəbbüskarı və fəal iştirakçısına çevrilmişdir. Ölkəmiz, qlobal çağırışlara qoşulmuşdur və bəşəriyyətin xeyrinə olan layihələri yaxından dəstəkləyən ölkə kimi tanınmışdır.

Bu gün Azərbaycan sahib olduğu zəngin enerji ehtiyatlarından səmərəli şəkildə istifadə etməklə beynəlxalq miqyasda enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayan başlıca aktorlardan biri kimi çıxış edir. Azərbaycan torpaqlarını 30 illik hərbi-siyasi əsarətdən xilas etməklə – öz ərazi bütövlüyü və suverenliyinin bərpasına nail oldu.  Bu regionun 100 illik geostrateji arxitekturasını dəyişdirdi və regional diplomatiyaya yeni məzmun vermişdir..

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 3-cü iclasında çıxış etmişdir. Cənab prezident çıxışında söyləmişdir. -“Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası 11-ci dəfədir Bakıda toplaşır.Birinci məqsəd əməkdaşlığımızın gücləndirilməsidir, çünki əməkdaşlıq olmadan enerji təhlükəsizliyi layihələrinin heç biri mümkün olmazdı.Uzun illər ərzində Azərbaycan etibarlı tərəfdaş olub və bundan sonra da olacaq. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Bakı Ekspo Mərkəzində Bakı Enerji Həftəsi çərçivəsində keçirilən 29-cu Beynəlxalq Xəzər Neft və Qaz – “Caspian Oil&Gas” və 12-ci Xəzər Beynəlxalq Energetika və Yaşıl Enerji – “Caspian Power” sərgilərinin rəsmi açılış mərasimində iştirak edib. Cənab prezident çıxışında söyləmişdir. Dəfələrlə dediyimiz kimi, enerji təhlükəsizliyi milli təhlükəsizliyin ayrılmaz hissəsidir. İdxaldan asılı olan ölkələr, əlbəttə ki, ən etibarlı və uzunmüddətli tərəfdaşlar və müqavilələr axtarır. Onlar Azərbaycanın simasında məhz bunu əldə edirlər. Bizim sözümüz imzamız qədər dəyərlidir. Son 30 il ərzində imzalanmış bütün müqavilələr tam şəkildə icra olunub. Onların hamısı parlament tərəfindən ratifikasiya olunub və qanun şəklində imzalanıb. Orada bir söz belə dəyişilməyib. Bu etibar onilliklər ərzində qazanılıb. Bunun nəticəsidir ki, biz bu gün bərpaolunan enerji sahəsində növbəti sürətli inkişafın şahidiyik.

Ümummilli lider Heydər Əliyev xalqımızın və dövlətçiliyimizin tarixində xilaskar missiyasını yerinə yetirmişdir.Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanda demokratik inkişaf proseslərinin əsasını qoymuşdur.  Daxili siyasi sabitlik və iqtisadi inkişafa nail olan  ulu öndər Heydər Əliyev düzgün daxili və xarici siyasət strategiyasını müəyyənləşdirmişdir.Azərbaycanı qlobal enerji təhlükəsizliyində etibarlı tərəfdaşa çevirmiş uzaqgörən siyasəti ilə İlham Əliyev həm də qlobal miqyasda qəbul edilən liderdi  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev “Mən Bakı nailiyyətini çoxtərəfliliyin təntənəsi kimi qiymətləndirirəm. ” COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir və mən inanıram ki, bu irs gələcək qlobal iqlim fəaliyyətinə müsbət təsir göstərəcək.Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyeva   müstəqil dövlətimizin inkişafına böyük töhfələr verən ictimai-siyasi xadimdir. Azərbaycanın birinci xanımı ­Mehriban Əliyevanın prezidenti olduğu Heydər Əliyev Fondu dünyada öz çoxmiqyaslı, xeyirxah fəaliyyəti ilə seçilən, böyük layihələrə imza atan vətəndaş cəmiyyəti qurumudur. Ulu öndərHeydər Əliyev adını daşıyan, onun ideya və əməllərinin təntənəsinə xidmət işində öncüllük və örnək göstərən bu nadir təsisat ölkədə və dünyada səhiyyə, təhsil, elm, mədəniyyət, mənəviyyat sferalarında müxtəlif səpkili tədbirləri gerçəkləşdirməklə, bir sıra yönlərdə dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində hərəkətverici amilə çevrilməklə misilsiz bir nüfuz qazanmışdır. Mehriban xanım Əliyeva ölkəmizdə milli dövlətçilik institutunun formalaşmasına böyük töhfələr verən siyasi-mədəni rəhbərdir. Azərbaycan xalqının böyük sevgisini qazanmış Mehriban xanım  Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin ən yaxın silahdaşı kimi bu gün onunla çiyin-çiyinə Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun dirçəldilməsində öncüllük edir. Birinci xanım Mehriban Əliyevanın rəhbərliyi ilə 2004-cü ildən fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev Fondu Ümummilli Liderin ideyalarının reallaşdırılmasında, bu dahi insanın zəngin dövlətçilik irsinin bütün dünyada tanıdılması istiqamətində əvəzsiz xidmətlər göstəri  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin müdrik siyasəti ilə Azərbaycanda hazırda nəhəng enerji infrastrukturu yaradılmışdır və Avrasiyanın enerji xəritəsi dəyişdirilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab   İlham Əliyev  Azərbaycanı iqtisadi inkişaf və uğurlar əsasında dünya arenasında böyük nailiyyətlərə çatdıran dinamik və fəal bir lider kimi tanınır.  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab  İlham Əliyevin  rəhbərliyi dövründə Azərbaycanın iqtisadiyyatı inkişaf edərək, beynəlxalq bazarlarda müstəqil və təsirli mövqeyə yüksəlmişdir.

S.e.f.d. dosent Murtəza Həsənov Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Siyasi İdarəetmə Fakültəsinin Dekanı